راگ پول چیست؟ آشنایی با کلاهبرداری Rug Pull در دنیای رمز ارزها
در سراسر صنعت کریپتو و صنعت ارز دیجیتال، به‌ویژه در بخش (DeFi)، اصطلاح «راگ پول» مکرراً برای توصیف وضعیت بسیار فاجعه‌‌باری استفاده شده است که در امور مالی غیر متمرکز و قسمت‌های دیگر در ارزهای دیجیتال رخ می‌دهد که می‌تواند سرمایه‌گذار را با زیان‌های شدید مواجه کند. این مشکل به قدری رایج و گسترده شده است که حتی افراد معروف و سرمایهگذاران میلیاردر نیز آن را به‌عنوان بخشی از یک مشکل پروتکل دیفای گزارش کرده‌اند. چشمانداز کلاهبرداری راگ پول در این صنعت چنان غافل‌گیرکننده است که سرمایهگذاران را نگران کرده که سرمایه خود را کجا ذخیره کنند.
کلاهبرداری راگ پول (Rug Pull) چیست؟
صنعت کریپتو یک محیط پرنوسان است که هر چیزی در آن اتفاق می‌افتد. در گوشه و کنار آن، پتانسیل‌های مثبت، منفی و مخرب بسیار زیادی وجود دارد؛ اما هرجا که وعده‌ی سود وجود دارد، کلاهبرداران سودجو نیز در انتظار سوءاستفاده و سرقت دارایی افراد هستند.
راگ پول (rug pull) یک مانور مخرب در صنعت ارزهای دیجیتال مانور نقدینگی در بازار کریپتو است که در آن توسعه‌دهندگان رمزارز، پروژه را ناگهان رها کرده و با سرقت دارایی سرمایهگذاران فرار می‌کنند. کلاهبرداری راگ پول معمولاً در اکوسیستم مالی غیر متمرکز (DeFi) اتفاق می‌افتد، به‌ویژه در صرافیهای غیر متمرکز (DEX)، که در آن افراد مخرب یک توکن ایجاد نموده و آن را در یک DEX فهرست می‌کنند، سپس آن را با یک ارز دیجیتال پیش‌رو مانند اتریوم جفت می‌کنند.
هنگامی که تعداد قابل توجهی از سرمایهگذاران ناآگاه، اتریوم های خود را با توکن فهرست‌شده تعویض می‌کنند، توسعه‌دهندگان همه چیز را از استخر نقدینگی خارج کرده و قیمت سکه را به صفر می‌رسانند. سازندگان کوین جدید حتی ممکن است تبلیغات موقتی در شبکه‌های اجتماعی، مانند تلگرام، توییتر و دیگر پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی راه بیاندازند، و حتی در ابتدا مقدار قابل توجهی نقدینگی را به استخر خود تزریق کنند تا اعتماد سرمایهگذاران را بیشتر به خود جلب نمایند.
کلاهبرداری «راگ پول» در صرافیهای غیر متمرکز رشد می‌کند، زیرا این نوع صرافی‌ها به کاربران اجازه می‌دهند برخلاف صرافیهای متمرکز ارزهای دیجیتال، توکن‌ها را به صورت رایگان و بدون حساب‌رسی فهرست کنند. علاوه بر این، ایجاد توکن در پروتکل‌های بلاک‌چین منبع‌باز مانند اتریوم آسان و رایگان است. از این رو بازیگران کلاهبردار می‌توانند از این دو عامل به نفع خود استفاده کنند.
توجه داشته باشید که صرافیهای غیر متمرکز مانند «یونی سوآپ» (Uniswap) به صورت الگوریتمی قیمت توکن‌ها را بسته به نقدینگی موجود در یک مانور نقدینگی در بازار کریپتو استخر تعیین می‌کند. برای اطمینان از اینکه قربانی این نوع کلاهبرداری نمی‌شوید، نقدینگی موجود در یک استخر را بررسی کنید. با این حال، این تنها قدم اول است و در ادامه به بررسی سایر روش‌های تشخیص پروژه‌های راگ پول را ذکر خواهیم کرد.
کلاهبرداری راگ پول چگونه اتفاق می‌افتد؟
در این بخش در ابتدا نگاهی به سه نوع اصلی کلاهبرداری راگ پول و نحوه‌ی وقوع آنها می‌اندازیم.
سرقت استخر نقدینگی
برای این که یک ارز دیجیتال قابل معامله باشد، توسعه‌دهندگان باید یک استخر نقدینگی ایجاد کنند که مقداری از ارز در آن نگهداری شود، تا امکان خرید و فروش را برای سرمایهگذاران فراهم نماید. در بیشتر راگ‌پول‌های شناخته‌شده، توسعه‌دهنده با توکن کلاهبرداری جدید خود و یک ارز دیجیتال قانونی، مثلاً اتر، یک استخر نقدینگی ایجاد می‌کند.
از آنجایی که مردم توسط ارزش پیشنهادی کریپتو کلاهبرداری جذب می‌شوند، شروع به خرید آن در ازای اتریوم خود می‌کنند، که برای مدت زمان مشخصی در استخر نقدینگی محبوس می‌ماند. همان‌طور که سرمایهگذاران بیشتری توکن جعلی را می‌خرند، ارزش آن شروع به افزایش می‌کند. بدین ترتیب اتریوم بیشتری به استخر نقدینگی واریز می‌شود.
در زمان مشخصی، توسعه‌دهنده‌ی کلاهبردار پروژه، اتریوم را از استخر نقدینگی خارج می‌کند و به‌جای آن فقط توکن بی‌ارزش را باقی می‌گذارد. از این رو سرمایهگذاران نمی‌توانند توکن‌های بی ارزش خود را پس بگیرند، در حالی که توسعه‌دهنده پول خود را به صورت ETH قانونی می‌گیرد و به دنبال کر خود می‌رود.
غیرفعال کردن قابلیت فروش توکن
نتیجه‌ی نهایی این کلاهبرداری همان سرقت نقدینگی در بالا است، اما روند آن متفاوت است. در این کلاهبرداری، توسعه‌دهنده کمی کد اضافه می‌کند که باعث می‌شود سرمایهگذاران نتوانند سکه‌های خود را به صرافی بفروشند.
سرمایهگذاران می‌توانند سکه‌های کلاهبرداری را بخرند، اما به دلیل کد تقلبی، تنها توسعه‌دهنده می‌تواند سکه‌های خود را بفروشد.
در این نوع کلاهبرداری راگ پول، قیمت به حدی افزایش می‌یابد که مردم شروع به تلاش برای فروش سکه‌های خود می‌کنند، اما نمی‌توانند دارایی را بفروشند. کلاهبردار قیمت را به اندازه‌ی کافی بالا تلقی می‌کند و تمام توکن‌های خود را می‌فروشد و در کسری از ثانیه قیمت آن را به صفر می‌رساند.
توسعه‌دهندگان دارایی خود را نقد می‌کنند
این مورد در یک بازار آزاد یک کلاهبرداری به نظر نمی‌رسد؛ اما اگر پروژه تنها برای این هدف ایجاد شود، واجد شرایط کلاهبرداری است. درست مانند دو روش قبلی، توسعه‌دهنده‌ی مخرب، پروژه‌ای با ارزش پیشنهادی بیش از حد ایجاد می‌کند. این وعده معمولاً شامل یک ویژگی یا پلتفرم رمزی است که در حال توسعه بوده و به‌زودی منتشر خواهد شد.
اما در واقعیت، توسعه‌دهنده فقط یک توکن بی‌ارزش ضرب می‌کند و از همان ابتدا بخش بزرگی از این توکن‌ها را در کیف پول خود نگهداری می‌نماید یا با هزینه‌‌ای کم آنها را در بازار می‌خرد. از آنجایی که وعده‌های این نوع پروژه‌ها بسیار امیدوار کننده است، سرمایهگذاران مشتاقانه این رمز ارز را خریداری می‌کنند، و سپس توسعه‌دهنده سهام خود را نقد می‌کند. او می‌تواند این کار را یک‌باره یا در طول زمان انجام دهد، تا راگ پول آن‌قدر واضح نباشد. در هر صورت، این باعث می‌شود که سرمایهگذاران توکن بی‌ارزش را نگه دارند و در نهایت تمام دارایی خود را از دست بدهند.
ویژگی پروژه هایی با هدف کلاهبرداری راگ پول
کلاهبرداری راگ پول، به طور کلی، بیش از هر چیزی یک دستکاری روانی و مهندسی اجتماعی است. کاری که کلاهبرداران انجام می‌دهند این است که ارزش توکن مورد نظر را با وعده‌های توخالی و کوپن‌های اینفلوئنسرهای درجه دو افزایش می‌دهند. هرچه تبلیغات بیشتری ایجاد کنند، احتمال بیشتری برای جذب سرمایهگذاری دارند.
از این رو برای حفظ دارایی خود لازم است با ویژگی‌ها و مشخصات این نوع پروژه‌ها آشنا شوید:
- پروژه‌های راگ پول یک شبه ظاهر می‌شوند. این نوع توکن‌ها در بازه‌ی زمانی کوتاهی ظاهر می‌شوند، در حالی که توسعه‌ی ارزهای دیجیتال قانونی یا پروژه‌های DeFi به زمان زیادی نیاز دارد. این پروژه‌های جعلی معمولاً با تبلیغات فراوان همراه می‌شوند و از میم‌کوین‌هایی که قبلاً وارد بازار شده‌اند و در حال حاضر محبوب هستند، الگوبرداری می‌کنند. اگر پروژه‌ای که ادعا می‌کند دنیای ارزهای دیجیتال را متحول می‌سازد یک شبه ظاهر شد، و ادعا کرد دنیای ارزهای دیجیتال را متحول خواهد ساخت، احتمالاً برای سرقت دارایی سرمایهگذاران برنامه‌ریزی کرده است.
- توسعه‌دهندگان آن ناشناس هستند. برخلاف بیت کوین، که اولین و بزرگترین ارز دیجیتال است و توسط یک توسعه‌دهنده با نام مستعار «ساتوشی ناکاموتو» ایجاد شده است، توسعه‌دهندگان ناشناس یک پروژه‌ي رمزنگاری یا DeFi باید یک پرچم قرمز بزرگ باشند. موفق‌ترین رمز ارزهای امروزی مانند اتریوم و سولانا دارای تیمی از رهبران مشهور هستند که باعث رشد آنها می‌شوند. اگر توسعه‌دهندگان یک ارز دیجیتال یا پروژه‌ی DeFi تصمیم بگیرند نام خود را مشخص نکنند، ممکن است دلایل قانونی خوبی برای این کار داشته باشند، و شما به احتمال زیاد باید از آن توکن دوری کنید.
- حجم نقدینگی کم است. نقدینگی کم به این معنی است که تبدیل توکن به پول نقد دشوار بوده و ممکن است به این دلیل باشد که توسعه‌دهنده مقدار محدودی بودجه برای ایجاد توکن داشته است. هرچه نقدینگی کمتر باشد، دستکاری قیمت توکن برای توسعه‌دهنده آسان‌تر است. بهترین راه برای بررسی نقدینگی یک ارز دیجیتال، مشاهده‌ی حجم معاملات ۲۴ ساعته‌ی آن است. توکن‌های کلاهبرداری در مقایسه با یک پلتفرم غیر متمرکز قانونی مانند پنکیک سوآپ (PancakeSwap) با حجم معاملاتی کمتر از ۱۰۰۰۰ دلار آمریکا ظاهر شده‌اند. یک قانون کلی که توسط سرمایهگذاران با تجربه‌ي کریپتو به کار می‌رود این است که حجم معاملات باید حداقل ۱۰ تا ۴۰ درصد از کل سرمایه بازار سکه باشد.
- نقدینگی قفل نشده. برای ایجاد اعتماد و تقویت درک عمومی از مشروعیت خود، توسعه‌دهندگان پروژه‌های ارزهای رمزنگاری قابل توجه اغلب از کنترل خود بر روی استخر نقدینگی با قفل کردن آن در بلاک چین یا با شخص ثالث قابل اعتماد خودداری می‌کنند. این پدیده «نقدینگی قفل‌شده» نامیده می‌شود و از معامله‌ی هر یک از توکن‌ها در استخر توسط توسعه‌دهندگان جلوگیری می‌کند، و بنابراین سرقت توکن‌ها یا کاهش چشمگیر نقدینگی را غیرممکن می‌سازد. بنابراین هر چه میزان نقدینگی قفل شده بیشتر باشد، احتمال انجام کلاهبرداری راگ پول کمتر است. از سوی دیگر، اگر نقدینگی قفل نشده باشد، هیچ چیز مانع توسعه‌دهندگان از برداشت آن و اجرای تراکنش نمی‌شود. با این حال، تأیید این که نقدینگی قفل شده است یا نه، یک فرآیند پیچیده است.
- ارزش کل قفل شده (Total Value Locked یا TVL) پایین است. یک معیار قابل اعتماد دیگر برای بررسی مشروعیت یک ارز دیجیتال یا پروژه‌ی DeFi است. این پدیده به کل مبلغ سرمایهگذاری شده در یک پروژه‌ی خاص اشاره دارد. به عنوان مثال، PancakeSwap دارای ۱۴ میلیارد دلار ارزش کل قفل شده(TVL) است، در حالی که پروژه‌های کلاهبرداری ممکن است چند هزار دلار در TVL داشته باشند. هرچه پروژه جدیدتر باشد و TVL کمتر باشد، خطر ایجاد کلاهبرداری راگ پول بیشتر است.
- توزیع توکن صحیح نیست. بررسی توزیع توکن یک پروژه در سایت‌هایی مانند Etherscan به شما نشان می‌دهد که چه کسی بیش‌ترین مقدار توکن‌ها را در اختیار دارد، و چگونه آنها را توزیع می‌کند. اگر یک یا دو کیف پول تنها مقدار زیادی از عرضه توکن را در خود جای دهد (بیش از ۵ درصد)، فروش یک‌باره آسان است و خطرات دستکاری قیمت یا راگ پول را بیشتر می‌کند. بنابراین، هرچه عرضه‌ی توکن بیشتر باشد، سرمایهگذاری در آن ارز دیجیتال امن‌تر است.
- وب‌سایت غیرحرفه‌ای و عدم حضور در رسانه‌های اجتماعی. توکن‌های کلاهبرداری اغلب دارای یک وب سایت ساده و غیرحرفه‌ای هستند که در عرض چند روز کپی یا جمع‌آوری شده است. برخی از این پروژه‌های جعلی دارای وب سایت‌هایی هستند که می‌گویند به‌زودی راه‌اندازی می‌شود. این پروژه‌ها همچنین هیچ حساب کاربری رسانه‌های اجتماعی یا حساب‌هایی با فالوور کم نخواهند داشت. اگر حساب‌های کاربری رسانه‌های اجتماعی یک پروژه‌ی رمزنگاری یا DeFi فاقد تعامل واقعی با جامعه باشند، این امر را باید یک پرچم قرمز بزرگ اخطار برای سرمایهگذاران در نظر گرفت. این در مورد وایت پیپر (Whitepaper) پروژه نیز صدق می‌کند. پروژه‌های کلاهبرداری گاهی اوقات وایت‌پیپری دارند که یا کپی پیست یا بسیار کوتاه است. وایت پیپر اتریوم ۳۶ صفحه دارد، و در عین حال وایت پیپر سولانا ۳۲ صفحه است. اگر ارز دیجیتالی که یک‌شبه ظاهر شده است، وایت پیپر بسیار کوتاه‌تری داشته باشد، این نشانه‌ی آن است که احتمالاً این پروژه قانونی نیست.
چگونه از پروژه های کلاهبرداری راگ پول در امان باشیم؟
اکنون که مهم‌ترین نشانه‌های پروژه‌های راگ پول را می‌دانید، بهتر است برای جلوگیری از چنین کلاهبرداری‌هایی، برخی از بهترین روش‌هایی را که می‌توانید در تحقیقات ارزهای دیجیتال خود به کار ببرید، مانور نقدینگی در بازار کریپتو بیان کنیم:
یکی از ابزارهای آنلاین و سایت‌هایی که می‌تواند به تشخیص کلاهبرداری راگ پول کمک کند، سایت «توکن اسنیفر»(Token Sniffer) است. با توجه به اطلاعات این سایت می‌توانید آخرین هک‌ها و سکه‌های کلاهبرداری را مشاهده کنید، بنابراین اگر پروژه‌ای را در فهرست آن پیدا کردید، باید بدانید که یک کلاهبرداری راگ پول است.
همچنین این سایت یک حساب‌رسی خودکار برای توکن‌ها ارائه می‌دهد، و قراردادهای هوشمند، نقدینگی و شباهت آنها به پروژه‌های دیگر را تجزیه و تحلیل می‌کند تا به کاربران برای هر توکن امتیاز ریسک ارائه دهد.
ابزار مفید دیگری برای تشخیص کلاهبرداری‌های راگ پول، «دکتر راگ» (Rug Doctor) است. این سایت با تجزیه و تحلیل کد پروژه‌های رمزنگاری، سعی می‌کند متداول‌ترین استراتژی‌های راگ پول را شناسایی کند. هنگامی که «دکتر راگ» یک توکن یا پروژه‌ی DeFi پرخطر را پیدا می‌کند، آن را در وب‌سایت خود فهرست نموده و به آن یک امتیاز ریسک اضافه می‌کند.
همچنین در نهایت، برای سطح بالایی از تشخیص کلاهبرداری، می‌توانید به جست‌وجوگرهای بلاک‌چین‌ها مانند «اتر اسکن» (Etherscan)، یا «بایننس اسمارت اسکن» (bscscan.com) مراجعه کنید. با جستجوی آدرس رمز ارز رمزنگاری شده، یک صفحه‌ی ردیاب توکن ظاهر می‌شود که معمولاً در قسمت اطلاعات بیشتر است. در این سایت اطلاعاتی مانند تعداد کل عرضه، تعداد کل دارندگان، و نقل و انتقالات را نمایش می‌دهد، و شما با انتخاب گزینه‌ی «Holders» می‌توانید بررسی کنید که چه تعداد کیف پول بیش‌ترین مقدار توکن را در خود جای داده‌اند.
برای ارزهای دیجیتال جدید، اگر ۱۰ کیف پول برتر بیش از ۲۰ درصد توکن را در خود جای دهند، یا بدتر از آن، درصد زیادی از توکن تنها در یک کیف پول نگهداری شود، این نشانه‌ی خطرناکی از وجود احتمالی کلاهبرداری راگ پول است. زیرا همان‌طور که در بخش‌های بالاتر ذکر کردیم اگر یک یا چند مورد از این کیف پول‌های برتر، تمام توکن‌های خود را در یک کلاهبرداری خروج بفروشند، قیمت کریپتو سقوط می‌کند.
جمع بندی
هر چه ما آسیب‌پذیرتر باشیم، برخی افراد بیشتر سعی می‌کنند از آن سوءاستفاده کنند. متأسفانه، این واقعیتی است که حتی در دنیای کریپتو نیز باید با آن روبه‌رو شویم. خبر خوب این است که هر چه باتجربه‌تر باشید، می‌توانید دارایی خود را بهتر حفظ و مدیریت کنید. کلاهبرداری راگ پول معمولاً برای سرمایهگذاران ناآگاه یا تازه‌وارد اتفاق می‌افتد. این بدان معنا نیست که بقیه از آن مصون هستند. گاهی اوقات، همه‌ی نشانه‌ها خوب هستند، اما شما همچنان درگیر کلاهبرداری می‌شوید.
یکی از بهترین راه‌ها برای دور ماندن از این آشفتگی و حضور در بازار ارزهای دیجیتال، مطالعه‌ی زیاد است. قبل از تصمیم‌گیری مالی، سعی کنید به تماشای بازار و نحوه‌ی رفتار یک توکن جدید عادت داشته، و به ترس از دست دادن (FOL) تسلیم نشوید، زیرا تنها چیزی که از دست می‌دهید پول نقدی است که به سختی به دست آورده‌اید.
کریپتو رقیب سهام
حسين سعيدي كارشناس بازار سرمايه قریب به دو سال از دوران آغاز صعود تاریخی بورس ایران می‌‌گذرد. صعودی که تقریبا در ۸ ماه شکل گرفت و پس از آن تاکنون ۱۶ ماه نزول فرسایشی را سپری کرده است. هیچ مولفه‌‌ای در این مدت نتوانسته است بازار را شبیه به یکی از روزهای نیمه اول سال ۹۹ کند. پس از گذشت این مدت، چه دلیلی باعث رکود و نزول و پدید آمدن روزهای کسالت‌‌بار بازار شده است و تا چه زمانی ادامه خواهد داشت؟ بسیاری از سهم‌‌ها ریزش‌‌های سنگین بیش از ۵۰ درصد داشته‌‌اند، آیا همچنان به سطح ارزندگی و جذابیت خرید نرسیده‌‌اند؟
در ابتدا می‌توان اشاره کرد شرایط منحصربه‌‌فرد اقتصاد ایران و پیرامون آن، بازار سرمایه؛ باعث شده است مقایسه با چرخه‌های زمانی درگذشته تقریبا غیرممکن باشد. با‌‌وجود این از چند منظر می‌توان به‌طور کامل این موضوع را بررسی کرد:
مولفه اول شرایط بورس تهران، عدم اطمینان سرمایهگذاران به بازار بورس است؛ سال گذشته با ورود ۱۴ میلیون سهامدار جدید و مبلغ ۱۰۰ همت نقدینگی اشخاص حقیقی به بورس در ۸ ماه صعود، خون جدیدی در شریان بورس راه افتاد و محرک اصلی حرکت بازار شد. بخش عمده‌ای از این مبلغ، مربوط به پس‌‌انداز بسیار کوچک افراد بود که باهدف سرمایهگذاری در بورس، آن را از بانک‌ها خارج کرده بودند. این اتفاق بسیار مثبت را دولت و نهادهای مربوطه فرصت‌‌سوزی کردند. اتفاقی که مشخص نیست مجددا رخ دهد یا خیر یا چقدر زمان می‌‌برد که بازار سرمایه مجددا چنین فرصتی نصیبش شود. به‌‌هرحال بازار دچار ریزش شد، ولی آنچه منجر به بی‌‌اعتمادی شد، تکرار چندین‌‌باره شعارها، اظهارنظر مسوولان مرتبط و غیر‌‌مرتبط، قانون‌‌گذاری‌‌های خلق‌‌الساعه و عدم تحقق آنها تا به امروز است. دعوت مدیران و مسوولان ارشد دولتی به سرمایهگذاری در بورس و همچنین تعیین کف شاخص توسط رئیس دفتر رئیس‌‌جمهور سابق و تعیین هدف شاخص توسط معاون اقتصادی رئیس‌‌جمهور فعلی نیز از این قبیل اقدامات دستوری و شعارگونه است و همچنان نیز ادامه دارد. عدم تحقق هر یک از این وعده‌ها بخشی از اعتماد را در بازار سرمایه از بین برد.
آنچه در این مقطع می‌تواند به بورس کمک کند، مدیریت تحول‌‌گرایانه، اصولی و علمی است. مدیریت دستوری و شعاری جز آسیب به ذات بازار، نتیجه دیگری ندارد. بارها از نیاز بورس به تهیه زیرساخت‌‌های مناسب توسط تصمیم‌‌سازان و نهادهای ناظر سخن گفته شده است. اما هیچ تغییری در این زمینه شاهد نبوده‌‌ایم. دامنه نوسان همچنان همان‌گونه باقی مانده، قوانین اصلاحات مناسبی نداشته‌‌اند، رفتارهای نظارتی سلیقه‌‌ای است و ابزارهای مالی برای دوطرفه کردن بازار گسترش نیافته‌‌اند.
مولفه بعدی مسائل سیاسی و ناهماهنگی‌‌های دولت ماست؛ در برهه زمانی خرداد تا شهریور ریسک انتخابات و انتخاب وزیر اقتصاد و ریاست بانک مرکزی بر بازار چیره شده بود. امیدواری به رشد بورس در دولت جدید زیاد دوام نیاورد و پس از موج‌‌کوتاه صعودی، مجددا راه نزول را در پیش گرفت. اختلاف و عدم هماهنگی مانور نقدینگی در بازار کریپتو در دولت جدید نیز بیش از دولت قبل وجود دارد. یکی از جرقه‌های ریزش سال ۹۹ با اختلاف بین وزارت نفت و وزارت اقتصاد در نحوه فروش ETF دولتی پالایشی زده شد؛ اما در دولت جدید اختلافات بیشتری منجر به عدم اعتماد به بازار سرمایه شده است. همچنان فرد اول اقتصادی دولت مشخص نیست، میان وزیر اقتصاد، معاون اقتصادی و مسوول هماهنگی تیم اقتصادی هماهنگی وجود ندارد. حذف ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی و عدم تصمیم‌گیری مشخص درباره آن، مثال دیگری برای ناهماهنگی‌‌ها است. مصوبه افزایش قیمت خودرو و لغو آن توسط رئیس‌‌جمهور و مجددا ابلاغ مصوبه طی چند هفته بعد نیز مثال دیگری است. اما مهم‌ترین و بنیادی‌‌ترین اتفاق اخیر، ارائه لایحه بودجه دولت به مجلس برای سال ۱۴۰۱ است که منجر به کاهش سود شرکتهای معدنی، فولادی‌‌ها و پتروشیمی‌‌ها از طرق مختلف می‌شود. ترس‌‌هایی که با طرح ۱۰بندی حمایت از بورس در ستاد اقتصادی دولت تقریبا کاهش یافت، ولی سرانجام آن، بی‌‌اعتمادی براثر ریسک‌‌های قانون‌‌گذاری برای بازار بود.
مولفه دیگری که منجر به این بی‌‌اعتمادی شده است، چشمانداز وضعیت تولید و کسب‌‌وکار در کشوراست. مشکل تامین انرژی به‌‌خصوص برای گروه فلزات اساسی، پتروشیمی‌‌ها، سیمانی‌‌ها و. ریسک جدیدی برای اقتصاد ایران است. تامین خوراک گاز در فصول سرد و تامین برق در فصول گرم این مشکلات را پدید آورده است. چشمانداز تامین مواد اولیه تولید و قیمت‌‌گذاری دستوری که در صنایع مختلف ایجاد رانت می‌کند نیز در این زمینه تاثیر‌‌‌‌گذار است. کاهش حاشیه سود شرکت‌‌ها در پی این موضوع، شرکت‌‌ها را در شرایط خوبی قرار نمی‌دهد.
در کل آنچه مشهود است اینکه سیاست‌های دولت تاثیر بسزایی در روند بورس دارد و در حال حاضر برنامه‌‌ای برای آغاز حرکت صعودی قوی بورس اجرا نشده است. باید پذیرفت صعود و نزول و روند کلی بازار توسط دولت‌ها کنترل می‌شود. همان سیاستی که درسال ۹۹ شاخص را به بالاتر از ۲ میلیون واحد رساند و سپس ریزش و فرسایش در بازار را آغاز کرد و تامین‌‌مالی از طریق فروش اوراق را گسترش داد.
مولفه دیگری که در این وضعیت موثر بوده، بازار ارزهای دیجیتال به عنوان یک بازار موازی است. آمارها نشان می‌دهد اقبال به ارزهای دیجیتال بسیار بالاست. بسیاری از پول‌‌هایی که از بورس خارج شدند، برای سرمایهگذاری به آنجا رفته‌‌اند. گفته می‌شود ارزش معاملات ارزهای دیجیتال در صرافیهای ایرانی در ماه‌های اخیر از ارزش معاملات بورس ایران بیشتر است. با توجه به پوشش ریسک نرخ دلار و پایین بودن محدودیت‌‌های معاملاتی و عدم دستکاری‌‌های دولتی بعید به نظر می‌‌رسد پولی ازآنجا مجددا وارد بورس شود.
تحلیلگران بنیادی در حال حاضر بورس را ارزنده می‌‌دانند، ولی این‌گونه فکر می‌کنند که متغیرها بسیار کم‌ثبات هستند و ازاین‌‌رو امکان ارزش‌‌گذاری دقیقی برای بازار وجود ندارد. باید به این موضوع اشاره کرد که بازار سرمایه انتظارات آینده را معامله می‌کند. آینده اقتصاد ایران در حال حاضر مه‌‌آلود و پر از ابهام است.مانور نقدینگی در بازار کریپتو
اما از دیدگاه تحلیل تکنیکال بازار روندی خنثی دارد. بازاری که بعد از یک جهش بزرگ و ریزش عمیق وارد اصلاح زمانی شده و فرسایش و رکود را در پیش گرفت. بازار به‌طورکلی در این حالت برای نوسان‌‌گیری‌‌های کوتاه‌‌مدت مطلوب بوده است. البته دید نوسان‌‌گیری در وضعیت فعلی بازار اجازه رشد قیمت سهام را نمی‌دهد.
آنچه واضح است اینکه ارزش معاملات بورس بسیار پایین است و ورود پول به صندوق‌ها و اوراق درآمد ثابت ادامه‌‌دار است. بازار دلایلی مبنی بر درجا زدن، اصلاح و عدم صعود و در کل اخبار منفی را بیشتر از اخبار مثبت می‌‌بیند و وزن بیشتری در تحلیل‌‌ها به آن می‌دهد؛ اما امیدواری فعالان بازار براین است که با آغاز نیمه دوم زمستان و نزدیک شدن به فصل مجامع، بورس روزهای بهتری را سپری کند و اعتماد ازدست‌‌رفته، به عنوان بزرگترین و مهم‌ترین سرمایه بازار، آرام‌‌آرام بازگردد.
بی‌ثباتی بازار کریپتو، نشان‌دهنده‌ی خلاء مقررات
گلدمگ: به گفته بانک مرکزی بریتانیا، رشد سریع بازار کریپتو و خلاء مقررات متناسب با آن سیستم مالی بریتانیا را اکنون تهدید نمی‌کند، ولی در آینده خطرناک خواهد بود.
به گزارش سایت بازار طلا، بانک مرکزی بریتانیا خواستار ایجاد مقررات مناسب برای صنعت کریپتو شده است تا از خطرات احتمالی آن برای ثبات مالی این کشور جلوگیری کند. با افزایش بی‌ثباتی‌ها در صنعت کریپتو، ارزش بازار این صعنت بیش از 2 میلیارد دلار کاهش یافته است.
کمیته‌ی سیاست مالی بانک مرکزی بریتانیا در «گزارش ثبات مالی - جولای 2022» اعلام کرد، عواملی از جمله رشد سریع بازار ارزهای دیجیتال و همچنین تغییرات آب‌و‌هوایی برای سیستم مالی بریتانیا «تهدید فوری» تلقی نمی‌شوند، ولی به طور بالقوه در آینده می‌توانند خطرناک باشند. بنابراین این کمیته خاطرنشان کرد، رویدادهای اخیر در صنعت کریپتو از جمله نوسان‌های شدید در قیمت ارزهای دیجیتال، «عدم تطابق نقدینگی»، تضعیف اعتماد سرمایهگذاران به استیبل کوین‌ها و «افزایش پوزیشن‌های اهرمی»، در صورتی که تحت کنترل در نیایند، می‌توانند ثبات مالی را تهدید کنند.
بر اساس گزارش بانک مرکزی بریتانیا: «چنان‌چه فعالیت‌ها در حوزه‌ی دارایی‌های کریپتو و ارتباط متقابل آنها با سیستم مالی، بدون هیچ نظارت و مقرراتی، به طور گسترده و مداوم توسعه یابند، به تدریج شاهد خطرات سیستمیک در صنعت مالی کشور خواهیم بود، مگر آن‌که بتوانیم به موقع وارد عمل شویم و مقررات مناسبی برای آن ایجاد کنیم. این مسئله بر نیاز فوری به تقویت چارچوب‌های نظارتی و اجرای قانون برای رسیدگی به تحولات این بازارها و فعالیت‌ها تاکید می‌کند.»
بر اساس این گزارش، «برخی از آسیب‌پذیری‌ها» در صنعت مانور نقدینگی در بازار کریپتو کریپتو مشابه مواردی هستند که پیش‌تر به عنوان عوامل ایجاد بی‌ثباتی در امور مالی سنتی تلقی می‌شدند؛ عواملی که به کاهش ارزش بازار از حدود 3 تریلیون دلار در سال 2021 به کمتر از 900 میلیارد دلار - در زمان انتشار این گزارش - منجر شدند. این کمیته اعلام کرد، از زمان آخرین گزارش خود در دسامبر 2021، این نهاد از هماهنگی‌های صورت گرفته در خصوص اتخاذ رویکری واحد در مورد «دارایی‌های کریپتوی بدون پشتوانه» با مقامات بین‌المللی حمایت کرده است؛ به گفته‌ی این نهاد، مقامات بین‌المللی پذیرفته‌اند که از کریپتو به طور گسترده به‌عنوان وسیله‌ای برای اقدامات تبهکارانه و غیرقانونی استفاده می‌شود.
کشورهایی که بیت کوین در آن قانونی است
استفاده از بیت کوین به عنوان ارز قانونی به چه معناست؟
تا زمانی که شهروندان نتوانند ثابت کنند که به فناوری لازم دسترسی ندارند، اگر بیت کوین در حوزه قضایی مربوطه آنها به عنوان یک ارز قانونی در نظر گرفته شود، می توانند از بیت کوین به عنوان نوعی پرداخت استفاده کنند. بانک‌های مرکزی و تنظیم‌کننده‌های یک کشور به طور کلی تصمیم می‌گیرند که پول قانونی در اقتصاد آنها چیست. این بدان معناست که از هر شکل ارزشی که آنها به‌عنوان یک مناقصه قانونی مناسب بدانند، می‌توان برای پرداخت کالاها در مغازه‌ها استفاده کرد. به عنوان مثال، اسکناس های ۱۰ دلاری و سکه های ۵۰ دلاری در ایالات متحده پول قانونی هستند.
تبدیل بیت کوین (BTC) به عنوان پول قانونی به این معنی است که وقتی شخصی می خواهد برای یک فنجان قهوه پول بپردازد، می تواند از بیت کوین برای پرداخت آن استفاده کند. بدون اینکه بانک مرکزی بیت کوین را به عنوان ارز قانونی اعلام کند، خطر پذیرش بیت کوین برای کالاهای فروخته شده با مغازه داران خواهد بود. اگر بانک مرکزی به صراحت بیت کوین را به عنوان ارز قانونی اعلام کرده باشد، آنگاه به شکل رسمی مبادله ارزش در اقتصاد تبدیل می شود.
ظهور بیت کوین و چند ارز دیجیتال غیرمتمرکز دیگر نیز چندین بانک مرکزی را وادار کرده است تا ارزهای دیجیتال را به عنوان جایگزین قوی تری برای ارزهای فیات در نظر بگیرند. در نتیجه، بسیاری از کشورها مانور نقدینگی در بازار کریپتو از جمله چین، بریتانیا، ایالات متحده و هند همگی روی ارزهای دیجیتال بانک مرکزی خود (CBDC) کار می کنند. با این کشورها، منطق پذیرش ارزهای دیجیتال دستیابی به قابلیت ردیابی و کنترل بهتر هر واحد پول در اقتصاد است. این قابلیت ردیابی به آنها در محاسبه دقیق مالیات و شناسایی پولشویی ها کمک می کند، اما مهمتر مانور نقدینگی در بازار کریپتو از آن، شناسایی هرگونه انباشت ثروت و اتخاذ سیاست هایی برای حفظ آن در اقتصادشان.
چه عواملی پذیرش بیتکوین را در یک کشور به عنوان ارز قانونی تسریع می کند؟
معمولاً عوامل کلان اقتصادی وجود دارد که یک کشور به دنبال مدیریت آنها از طریق پذیرش بیت کوین به عنوان ارز قانونی است. برای تبدیل بیت کوین به مانور نقدینگی در بازار کریپتو ارز قانونی، این عوامل باید با رهبری رویایی منطبق باشد.
با وجود آن، بانک های مرکزی در حال ورود به ارزهای دیجیتال هستند. کشورهایی با مشکلات اساسی تری وجود دارند که تنها نسخه دیجیتالی یک ارز فیات ممکن است آنها را حل نکند. به عنوان مثال، کشورهایی مانند آرژانتین و ونزوئلا برای سال‌ها از تورم شدید رنج می‌برند و می‌توانند با نوعی ارز که ارزشی بسیار فراتر از اقتصاد آنها به دست می‌آورد، کار کنند. کشورهایی مانند السالوادور، پاناما، گواتمالا و هندوراس نیز وجود دارند که درصد زیادی از تولید ناخالص داخلی از طریق وجوه ارسال می شود. این امر راه را برای نوعی مبادله ارزش هموار می کند که توسط مرزهای ملی محدود نمی شود. به عنوان مثال، ۲۴.۰۷ درصد از تولید ناخالص داخلی السالوادور در سال ۲۰۲۰ از طریق وجوه ارسال شده است.
یکی دیگر از ملاحظات کشورها، میزان گنجاندن مالی در اقتصاد آنهاست. در حالی که سفر مشتری در اطراف ارزهای دیجیتال به هیچ وجه کاربر پسند نیست، باید گفت که آزمایش های هایپرمحلی در ایجاد یک اکوسیستم روی بیت کوین در کشورهایی مانند السالوادور تا حدی موفقیت آمیز بوده است. با کمک حواله‌ها به اقتصاد، ارزهای دیجیتال نه تنها می‌توانند به مشارکت مالی کمک کنند، بلکه می‌توانند در هزینه‌های حواله صرفه‌جویی کنند.
همچنین باید توجه داشت که دولت هایی که بیتکوین را به‌عنوان ارز قانونی عرضه می‌کنند، ادعا کرده‌اند که شامل مالی برای جمعیت آن می‌شوند. با این حال، شمول مالی اغلب باید قبل از نفوذ تلفن همراه و اینترنت باشد. بدون زیرساخت دیجیتال، یک ارز دیجیتال قادر نخواهد بود مشکل شمول مالی را به تنهایی حل کند. بنابراین، کدام کشورها بیت کوین را به عنوان ارز قانونی پذیرفته اند و چگونه این کار را انجام داده اند؟ السالوادور اولین کشوری است که بیت کوین را به عنوان ارز قانونی پذیرفته است. جدا از عوامل اقتصاد کلان که در بالا توضیح داده شد، این کشور رهبرانی داشت که مایل به آزمایش بیت کوین بود. او از آن زمان سفیر وفادار این ارز دیجیتال بوده است.
دومین کشوری که بیت کوین را به عنوان ارز قانونی پذیرفته است، جمهوری آفریقای مرکزی (CAR) است. آفریقای مرکزی از نظر منابع طبیعی مانند طلا و الماس غنی است و دارای اقتصاد ۲.۳ میلیارد دلاری است. با این حال، شمول مالی بسیار کم است و آنها به حواله‌ها متکی هستند. جدای از پذیرش بیت کوین، این کشور همچنین فاش کرد که ۲۰ درصد از خزانه داری آن ها دارای سکه سانگو (SANGO) است، یک ارز دیجیتال که نشان دهنده سلامت منابع طبیعی در کشور است.
کشورها قصد دارند با پذیرش بیت کوین به عنوان ارز قانونی به چه چیزی دست پیدا کنند؟
کشورها بر سیاست پولی مؤثر به عنوان اهرمی کلیدی برای مدیریت اقتصاد خود متکی هستند. بنابراین نیاز به یک ارز معتبر و توانایی مانور دادن به سیاست ها پیرامون ارز در مواقع بحرانی دارند. السالوادور و آفریقای مرکزی هر دو عنوان کرده اند که می خواهند نقل و انتقال پول به کشور را ارزان تر کنند. نایب بوکله، رئیس جمهور السالوادور، ۴۰۰ میلیون دلار پس انداز با حواله های ارسالی را پیش بینی کرد که کشور به سمت زیرساخت بیت کوین حرکت می کند. با استفاده از شبکه لایتنینگ بیت کوین، پرداخت ها می تواند ارزان تر از روش های موجود باشد.
بر اساس اقتصاد کلان، ارزهای این کشورها به طور کلی برای حفظ ارزش در برابر دلار آمریکا تلاش کرده اند. السالوادور به استفاده از دلار به عنوان ارز خود روی آورد، اما به زودی متوجه شد که بیشتر صادراتش به ایالات متحده است و تضعیف دلار بیشتر از اینکه به مردم آن ضرر داشته باشد، ضرر دارد. برخلاف دیگر اقتصادهای آمریکای لاتین، السالوادور قبل از پذیرش دلار، تورم چندان بالایی نداشت. برای اضافه کردن به آن، آنها هیچ کنترلی بر سیاست دلار، که توسط یک نهاد متمرکز در کشور دیگری کنترل می شود، نداشتند. بنابراین، این کشور به دنبال بیت کوین بود تا مسائل کلیدی خود را در مورد حواله ها حل کند در حالی که تحت تأثیر نوسانات دلار آمریکا قرار نگرفت.
چالش های پذیرش بیت کوین به عنوان ارز قانونی چیست؟
خطرات نقدینگی و نظارتی در مورد بازار کریپتو وجود دارد که یک کشور زمانی که از آن به عنوان ارز قانونی استفاده می کند متحمل می شود. از آنجایی که بازار کریپتو به شدت با بازارهای سهام ایالات متحده مرتبط است، تغییرات سیاست فدرال رزرو بر قیمت ارزهای دیجیتال تأثیر خواهد داشت. روایتی که اکثر این کشورها برای پذیرش بیت کوین دارند، هزینه کمتر حواله به جمعیتی است که به شدت بدون بانک هستند. این ممکن است یک دلیل سطحی باشد زیرا اکثر این کشورها ضریب نفوذ دیجیتال و موبایل بسیار پایینی دارند. بنابراین، تا زمانی که نتوانند دستگاه‌های خودپرداز بیتکوین را در سراسر کشور راه‌اندازی کنند، برای آنها عملی نیست که بیت کوین را به عنوان یک ارز پیش‌فرض معرفی کنند.
چالش دیگر ماهیت بی ثبات بازار کریپتو است. از آنجایی که بیت مانور نقدینگی در بازار کریپتو کوین بیش از ۷۰ درصد از بالاترین رکورد خود در نوامبر ۲۰۲۱ سقوط کرد، السالوادور چندین خرید از این ارز دیجیتال انجام داد. با این حال، کاهش قیمت بیت کوین بی وقفه بوده است و اکثر این موقعیت ها در حال حاضر با ضرر هستند. خزانه داری کشوری که پول شهروندان را در دارایی های بی ثباتی که می تواند ۷۰ تا ۸۰ درصد ارزش خود را در مدت شش ماه از دست بدهد، مصرف کرده باشد، نمی توان آن را به دلیل سیاست اقتصادی درست خود دانست. به دلیل موقعیت ضعیف نقدینگی، توانایی این کشور برای استقراض بیشتر از بازارهای بین المللی نیز به شدت تحت تأثیر قرار می گیرد.
نکته دیگر این است که مقررات بیت کوین تا حد زیادی توسط تنظیم کننده های ملی هدایت می شود. به دلیل ماهیت غیرمتمرکز ارز دیجیتال، ممنوعیت بیت کوین در یک حوزه قضایی ملی به طور مستقیم بر وضعیت قانونی آن در حوزه قضایی دیگر تأثیر نمی گذارد. با این حال، زمانی که کشوری مانند ایالات متحده از طریق مقررات به ارزهای دیجیتال می پردازد، بازار به آن واکنش نشان می دهد. تحرکات قیمتی که حاصل می شود می تواند بر همه کشورهایی که از بیت کوین به عنوان ارز قانونی یا به عنوان ارز ذخیره استفاده می کنند تأثیر بگذارد.
کدام کشورها بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال را ممنوع می کنند؟
ممنوعیت یک فناوری جهانی و پارادایم اقتصادی مانند بیت کوین بهترین رویکرد برای دولت ها نیست تا از شهروندان خود در برابر خطرات این طبقه دارایی محافظت کنند. با آموزش و تنظیم کنترل های صحیح است که می توان از مشتریان خرد محافظت کرد. تاکنون چندین ممنوعیت برای بیت کوین، سایر ارزهای دیجیتال و استخراج ارزهای دیجیتال در سراسر جهان وجود داشته است. چین در سال ۲۰۲۱ ارزهای دیجیتال را در جهت تقویت ارز دیجیتال بانک مرکزی خود ممنوع کرد و همچنین بر استخراج بیت کوین تأثیر گذاشت. در نتیجه، نرخ هش بیت کوین در سال ۲۰۲۱ کاهش یافت. اما با افزایش ماینرهای بیت کوین در ایالات متحده، صنعت دوباره روی پای خود ایستاد.
در سال ۲۰۲۲، هند موضع سختی در قبال ارزهای دیجیتال اتخاذ کرد. اگر تاریخ چیزی است که باید از آن گذشت، هر بار که ممنوعیتی برای این طبقه دارایی در یک نقطه از جهان وجود دارد، منطقه دیگری از این فرصت استفاده می کند. بنابراین، تا زمانی که ممنوعیت هماهنگ ارزهای دیجیتال در سراسر جهان وجود نداشته باشد، مهار رشد بیت کوین و دارایی های دیجیتال به طور کلی بسیار دشوار است. کشورهایی که به دنبال ممنوعیت ارزهای دیجیتال برای محافظت از شهروندان خود که سرمایه گذاران خرد هستند، احتمالاً موفق نخواهند شد. یک رویکرد مشارکتی و دموکراتیک تر به آنها کمک می کند تا به هدف خود در حمایت از سرمایه گذاران خرد دست یابند.
برای مطالعه اخبار مرتبط با رمزارزها در ایران و جهان، وبلاگ و کانال خبری ما را دنبال کنید.
بحران نقدینگی و تعلیق یکی دیگر از شرکتهای کریپتو
شرکت وام‌دهنده‌ی کریپتوی هودلنات به دلیل بحران نقدینگی و شرایط نامساعد بازار مجبور شد برداشت‌ها و واریزهای خود را به حالت تعلیق دربیاورد.
به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی طلا و ارز به نقل از کوین تلگراف، پلتفرم وام‌دهی ارز دیجیتال هودلنات (Hodlnaut) که در سنگاپور مستقر است، تحت تاثیر شرایط بد بازار و کمبود نقدینگی، به جرگه‌های شرکت‌هایی پیوست که مجبور شده‌اند برداشت‌ها و واریزهای خود را به حالت تعلیق در بیاورند.
این شرکت وام‌دهنده‌ی کریپتو روز دوشنبه (17 مرداد) با انتشار یک اعلامیه‌ی رسمی مدعی شد که شرایط نامساعد بازار آنها را مجبور کرده است خدمات خود را به حالت تعلیق در بیاورند؛ به گفته‌ی مسئولان این شرکت، آنها هم‌اکنون به طور فعال در حال تلاش برای بازیابی وضعیت خود هستند.
شرکت هودلنات اظهار داشت که فرایند درخواست مجوز نظارتی خود را در سنگاپور متوقف کرده است و در نتیجه، در حال حاضر قادر به ارائه‌ی هیچ گونه خدمات، از جمله مبادلات توکن، نیست. در اطلاعیه‌ی رسمی این شرکت آمده است:
«ما فعالانه روی طرح‌های بازیابی وضعیت خود کار می‌کنیم، و امیدوار هستیم در اسرع وقت بتوانیم مشکلات خود را برطرف کنیم. ما اکنون در حال ارزیابی، امکان‌سنجی و زمان‌بندی برنامه‌های اجرایی مورد نظر خود و تدوین استراتژی لازم برای بازیابی وضعیت خود هستیم؛ ما در این فرایند، منافع کاربران خود را در اولویت قرار می‌دهیم.»
این پلتفرم وام‌دهی کریپتو اعلام کرد که تمام حساب‌های رسانه‌های اجتماعی خود را به جز حساب‌های رسمی توییتر و تلگرام به حالت تعلیق در می‌آورد. علاوه بر تعلیق رسانه‌های اجتماعی شرکت هودلنات، حساب کاربری بنیانگذار این شرکت، جونتائو ژو، در توییتر به حالت خصوصی در آمده است.
بحرانی که گریبان‌گیر شرکتهای وام‌دهی کریپتو شده است، با فروپاشی اکوسیستم ترا (LUNA) - که اکنون ترا کلاسیک (LUNC) نامیده می‌شود - آغاز شد و پس از آن، به ورشکستگی یکی از صندوق‌های پوشش ریسک ارزهای دیجیتال، با نام تری اروز کپیتال (3AC) انجامید. آشفتگی‌ها و مشکلات پی در پی بازار ارزهای دیجیتال به صورت دومینویی مانور نقدینگی در بازار کریپتو بسیاری از شرکتهای وام‌دهنده‌ی کریپتو را - که با صندوق‌های پوشش ریسک و اکوسیستم ترا در ارتباط بودند - به شدت دچار مشکل کردند. وویجر دیجیتال، سلسیوس و بلاک‌چین‌دات‌کام از جمله شرکتهای بزرگ وام‌دهنده‌ی ارزهای دیجیتال بودند که مجبور شدند خدمات خود را به حالت تعلیق درآورند.
هودنات تلاش کرد خود را از تاثیرات ورشکستگی تری اروز مانور نقدینگی در بازار کریپتو کپیتال مصون نگه دارد، ولی برخی گزارش‌ها نشان دادند، این شرکت در خصوص ارائه‌ی اطلاعات مربوط به سرمایه‌گذاری‌های خود در استیبل کوین الگوریتمی ترا، آن‌چنان صادق و شفاف نبوده است. گزارشی که در ماه ژوئن منتشر شد، اطلاعاتی را در مورد ارتباط میان هودلنات و استیبل کوین شکست‌خورده‌ی ترا و ارائه‌ی داده‌های نادرست توسط این شرکت، فاش کرد.
دیدگاه شما