تفاوت‌های طرح پانزی و هرمی

Economy Scientific Society of Shiraz Azad University

توصیف پانزی به شکلی ساده : یه سری بدبخت وبیچاره ای وسط این مثلث دارند به هم پول می دهند اون بابا هم همه پول ها رو ازاون بالا رو برداشت ورفت و هرکسی تو پانزی سرمایه گذاری می کند همون پولی که خودش داره میده سودی هست که به نفر قبلی تفاوت‌های طرح پانزی و هرمی داره تعلق میگیره

کسی که این بساط رو پهن میکنه برنده وکسی که قمار بازی می کند همیشه بازنده است

روز به روز داره به تعداد طرح هایی که با فروش توکن به مردم قصد کلاهبرداری وجامعه ایرانی هم هدف قرار دادند داره اضافه میشه وجالب ترین جای موضوع اینجاست این شارلاتان ها میان این طرح ها رو با بیت کوین ورشدهای یک دهه اخیرش مقایسه می کنند ومردم را ترغیب به خرید توکن هایی می کنند که هیچ ارزشی ندارد

سرمایه گذاری تضمینی با نرخ ثابت سود مثلا 60 درصد یا جملاتی از این تیپ که دوستان خود را دعوت کنید به ازای هرنفر سودتان فلان درصد افزایش پیدا می کندچیزی جز طرح های هرمی وپانزی نیست

این جمله ها همه نشان از یک طرح پانزی وهرمی هست اما چرا افراد مختلف وسوسه می شوند زیرا سودش نسبت به سودهای متعارف بیشتر اما وقتی ازکلمات قطعی وتضمینی و. استفاده میشه راحت افراد مختلف رو گول میزنه وراحت وارد یک باتلاق میشن

طرح های پانزی یک روش کلاهبرداری هستش که دراون ها سودهای نامتعارف وتضمینی وریسک کم به سرمایه گذارا پیشنهاد میشه تفاوت‌های طرح پانزی و هرمی وشک نکنید هرطرحی که وعده سود قطعی وتضمینی بدهد پانزی هست این طرح ها میان سود سرمایه گذار رو از پول دیگر سرمایه گذاران تامین می کنند یعنی با پول سرمایه گذار جدید سود سرمایه گذاری قبلی داده میشه بنابراین سود حاصله نشئت گرفته از یک فعالیت اقتصادی ویک سرمایه گذاری واقعی نیستش

تا زمانی که مداوم سرمایه جدید وارد سیستم شود طرح میتونه به حیات خودش ادامه بده ولی زمانی که سرمایه جدیدی وارد نشود این طرح ازبین میره و وطراح با پول های به جیب زده غیب میشه وفرار میکنه فراموش نشود درهیچ کجای دنیا به بازگشت قطعی سرمایه گذاری اشاره نمیشه اما نکته جالب اینجاست این گونه طرح ها نیز به حوزه کریپتو کارنسی وارد شده اند وروزبه روز به تعدادشان اضافه می شود . فراموش نکنید یک طرح پانزی وهرمی معمولا محصولی ازخودش ارائه نمیده وحتی اگر این کارهم بکنه محصولش معتبر نیست وارزشی نداره اما فقط این پول هستش که این طرح ها رو زنده نگه می داره درغیر این صورت طرح ازبین میره یا دیگرسوددهی ندارد .

طرح های هرمی هم شما باید برای تفاوت‌های طرح پانزی و هرمی ورود پولی پرداخت کنید ودرصورت معرفی چندعضو جدیدبه شما کمسیون پرداخت میشه وهرچه شما واعضای زیرمجموعه افراد بیشتری رو وارد سیستم کنند هرم بزرگ تر میشه وحق کمسیون بیشتری به اعضای ارشد پرداخت میشه طرح هرمی نیز مثل پانزی ازخودش محصولی معتبری ارائه نمیده و وابسته به پول افرادجدیدی هست که وارد سیستم می شوند

فرق پانزی وهرمی دراین هست که درطرح پانزی نیازی به عضو گیری وزیرمجموعه گیری نیست تنها کافیه که سرمایه گذاری کنید وپول خودتون رو به این شارلاتان ها بدهید ودربسیاری ازمواقع افراد با دریافت سود چنددوره بیشتر وسوسه می شوند که پول بیشتری نیز پرداخت کنند واین باعث میشه فروپاشی این سیستم ها با تاخیر صورت بگیره ولی طرح های هرمی براساس نتورک مارکتینگ هست و برای اینکه سرمایه گذارسود کنه باید عضو جدید وارد سیستم کند وبه تلاش بیشتری برای جذب نیرو نیاز هست وازآنجایی که عضو گیری طرح هرمی به مراتب سخت از سرمایه گذاری هست طرح های هرمی خیلی زودتر از طرح های پانزی دچار فروپاشی می شوند . پس فراموش نکنید در طرح پانزی سود سرمایه گذار قدیمی ازپول سرمایه گذارجدید پرداخت میشه . درتمام حوزه ها طرح های پانزی وهرمی وجود داره ووعده سودهای قطعی وتضمینی می دهند و تور پهن می کنند مطمئن باشید اگر سود قطعی امکان پذیر بود بدون شک دولت ها وبانک ها ازاین سیستم استفاده می کردندمثلا سودهای وسوسه انگیز 60 درصدی که نامتعارف هست وبا کلماتی ازجمله تضمینی وقطعی خیلی راحت افرادرا به خودشون جذب می کنند.طرح های پانزی زیادی درحوزه کریپتو نیز درسال های گذشته درکشورهای مختلف اجراشدازجمله چین وحتی میلیارد دلاری کلاهبرداری کردند وافراد زیادی ازجاهای مختلف دنیا به اینا پول دادند پس همیشه طرح های پانزی وهرمی وجود داره وهمین الان هم نیز وجود داره وباید مواظب بود . تقریبا دوسالی هست شرکت هایی داخل ایران درحال فعالیت هستند وحتی وارد حوزه کریپتوکارنسی نیزشده اند واین بساط پانزی وهرمی را درقالب این طرح ها دارند پیاده می کنند البته برای جامعه ایرانی این تورها رو پهن می کنند به این دلیل که یک بازار جدیدی هست ومیشه با ترفندهایی کلاهبرداری های کلانی انجام داد وهمین الان هم حتی وجود داره وخیلی آزادانه مشغول فعالیت هستند به این خاطر که نظارتی نیست البته این طرح های پانزی وهرمی نیز درقالب سرمایه گذاری خارجی (بورس وفارکس) نیز زیاد داره پیاده میشه وباید مواظب باشید . به هیچ عنوان با حرف های قلمبه سلمبه ازجمله هوش مصنوعی فریب طرح های پانزی را نخورید .به هیچ عنوان درچنین طرح هایی سرمایه گذاری نکنید زیرا سرمایه‌های خود را از دست خواهید داد . این شرکت ها با ادعای سرمایه گذاری در بازارهای مختلفی همچون بورس آمریکا و انگلستان، نفت، طلا، فارکس و ارز دیجیتال و استفاده از هوش مصنوعی با طرح های پانزی در حال جذب سرمایه هستند

دسیسه هرمی

فروش مستقیم چندسطحی (همان نتورک خودمان) از مفاهیمی است که بیشترین سوءتفاهم ها در موردش اتفاق افتاده است. بنظر من ریشه ی بیشتر این کج فهمی ها هم خود ما نتورکرها هستیم. فکر می کنم اگر ما بهتر با کارمان آشنا شویم بهتر می توانیم دیگران را هم به انجام آن تشویق کنیم. تأکید این مقاله مخصوصا بر معرفی شرکتهای هرمی کلاهبرداری است که با قرار دادن محصول در طرحشان قصد فریفتن نتورکرها را دارند.

دسیسه پانزی، کی دست از سر ما برمی دارد؟!

طمع، بی سوادی مالی و اینکه پول اصلی ترین ارزش جامعة ما شده است، همه دست به دست هم داده اند تا مردم ما را نسبت به کلاهبرداری های مالی آسیب پذیرتر کنند. در این مقاله سعی کرده ایم شما را با یکی از روش های کلاهبرداری رایج بنام پانزی آشنا کنیم که تا به امروز در سراسر دنیا از جمله کشور خودمان خانواده های بسیاری را به خاک سیاه نشانده است.

دایرکتور، وبسایت رسمی گروه پیام آوران موج نو است که به بازاریابان شبکه ای (نتورکر ها) و شرکت های فروش مستقیم کمک می کند تا بازاریابی شبکه ای (نتورک مارکتینگ و یافروش مستقیم چندسطحی) را حرفه ای تر انجام دهند و جهت دستیابی به رفاه مالی، از این ابزار قدرتمند استفاده ی بهتری ببرند.

معروف‌ترین پروژه‌های اسکم و کلاهبرداری در دنیای رمزارزها / از وان‌کوین تا پای نتورک

حمید خادمی / به عنوان کسی که به جامعه‌ رمزارزها پیوسته احتمالا تا به حال واژه اسکم را در دنیای رمزارزها شنیده‌اید و ممکن است حداقل یک پروژه اسکم را در این بازار دیده‌ باشید. از جمله می‌توان از پروژه‌هایی چون e2c و foin که سرمایه بسیاری از افراد را به تاراج برده‌اند و اکنون لید‌ر‌های آنان در چنگال قانون گرفتار هستند، نام برد. اگر بخواهیم پروژه‌های اسکم را دسته‌بندی کنیم، این پروژه‌ها به دو نوع تقسیم می‌شوند:

• پروژه‌های پانزی و هرمی
• شت‌کوین‌ها

می‌توان دسته سومی را هم که با وعده میلیاردر شدن یک شبه به وسیله بیت‌کوین، سیگنال یا بسته‌های آموزشی بی‌ارزش را به علاقه‌مندان می‌فروشند، به انواع فوق اضافه کرد که البته در ایران نیز کم نیستند. با وعده آموزش میلیاردر شدن در کوتاه‌ترین زمان، به افراد ناآگاه محتوای بی‌ارزشی را می‌فروشند و متاسفانه این علاقه‌مندان به محض ورود به بازار رمزارزها ضرر هنگفتی می‌کنند و بعضا تمام دارایی‌شان را نیز از دست می‌دهند؛ چراکه این‌کار به سال‌ها تجربه و تخصص و ممارست نیاز دارد. برای شروع قبل از هرچیز توجه شما را به سبک کلاه‌برداری پانزی و روش‌های آن جلب می‌کنم.

کوین‌های پانزی اسکم

دسته اول، پانزی هستند که معروف‌ترین آن‌ها در چند سال گذشته، سه پروژه bitconnect، plustoken و بزرگ‌ترین آن‌ها وان‌کوین است که حدوداً ۳.۷ میلیارد دلار را از سرمایه‌گذاران به روش عرضه اولیه سکه ربود.

شت‌کوین‌ها

دسته دوم، شت‌کوین‌ها هستند که عموماً با وعده‌های دروغ و عدم وجود صرفه اقتصادی و نبود تقاضا و بازار لازم و صرفا با تبلیغات، نام یک کوین را بر سر زبان‌ها می‌اندازند و به سرمایه‌گذارها می‌فروشند. این نوع کوین در طول زمان قیمتی چند ده‌هزارم قیمت فروش پیدا می‌کند و تیم پروژه هم پول را جمع کرده و متواری می‌شوند. شناخت این دسته بسیار سخت است و شاید ۸۰ تا ۹۰ درصد ارزهای مارکت کریپتوکارنسی این چنین ارزهایی باشند.

در ادامه به معرفی پروژه‌هایی که اخیراً در کشورمان با کمک این دو سبک کلاه‌برداری به دنبال چپاول ثروت مردم هستند می‌پردازیم.

دگ‌کوین

این پروژه یک پروژه پانزی اسکم است و با وعده پرداخت سود ماهیانه ۵ الی ۴۰ درصد که متناسب با میزان سرمایه‌گذاری افراد تعیین می‌شود، سعی در جذب سرمایه کاربران دارد. این پروژه خود را یک دفترکل توزیع‌شده «دگ» نامیده و اسم خود را هم از این dlt برداشته و با وعده‌هایی چون سریع‌ترین کوین جهان و یک میلیون تراکنش در ثانیه، به بازاریابی می‌پردازد. علاوه بر جمع‌آوری سرمایه به روش پانزی، تعدادی از افراد تیم این پروژه نیز از اعضای پروژه تحت تعقیب وان‌کوین، یعنی بزرگ‌ترین پروژه پانزی بازار رمزارزها هستند. از جمله آقای Nils Grossberg مدیر اجرایی پروژه دگ‌کوین که در پروژه وان‌کوین از لیدرهای استونیایی همین پروژه بوده است.

پروژه ATC

یک شت‌کوین و پانزی اسکم توسط فردی در کشور هند ۱۸ میلیون دلار از سرمایه‌گذاران هندی چپاول کرد و با وعده سود ماهیانه و پرداخت آن به صورت دوسالانه برابر با مقدار سرمایه‌گذاری فرد به وسیله کوین ATC، بسیاری از سرمایه‌گذاران را فریفت و اکنون در بقیه کشورها و مخصوصاً ایران نیز نفوذ کرده است. این ارز نه والت دارد نه وایت پیپر و نه گیت‌هاب؛ فقط با وعده یک کوین که بلاک‌چین محرمانه مخصوص خودش را دارد و قرار است در آینده فروشگاه‌های آنلاین جهان از آن استفاده کنند وارد بازار شد؛ درصورتی‌که یک توکن استلار است و به لیست صرافی stellar.expert هم افزوده شده، کوین هم نیست، نه بلاک‌چین خودش را دارد و نه هیچ ارزش کاربردی دیگری. در سال ۲۰۰۸ دولت هند عاملین اصلی این پروژه را بازداشت کرد اما بسیاری از آن‌ها هنوز هم در سطح بین‌المللی درحال فریب افراد ناآگاه هستند.

آریاکوین

این کوین توسط مجموعه پانزی اسکم mrdigicoin که از شناخته‌شده‌ترین نام‌های پانزی اسکم رمزارزهای فعال در ایران هستند پایه‌گذاری شد. این تیم با وعده مرج ماینینگ dogecoin یک سرویس cloudmining راه انداخته و میلیاردها تومان از سرمایه هم‌وطنان را چپاول کرده است. پس از مدتی آریاکوین توسط این تیم ایجاد شد تا جهت سوددهی ماهیانه از آن استفاده کند. شیوه کار آن‌ها، جذب سرمایه از کاربران جهت خرید دستگاه‌های استخراج بیت‌کوین است. در توجیه اینکه چطور با ماینینگ بیت‌کوین از هرجای دیگری بیشتر سود می‌دهد اعلام می‌کند که ما با مرج ماینینگ ارز dogecoin سود تقریباً ثابت ماهیانه به شما می‌دهیم. این سود همیشه مثبت است حتی زمانی که ماینینگ بیت‌کوین عملا به صرفه نباشد. این در حالی است که در طول سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ با استفاده از داده‌های سایت whattomine.com سود ماینینگ بیت‌کوین و دوج‌کوین هر دو صفر و حتی زیر صفر یعنی هزینه‌بردار بوده است. اما این پروژه همچنان به سوددهی خود ادامه می‌داد تا اینکه درگاه بانکی آن توسط پلیس فتا بسته شد و تحت پیگرد قرار گرفت.

شما می‌توانید با محاسبه درآمد استخراج در ماشین‌حساب‌های ماینینگ پی ببرید که سود پرداختی به شما از درآمد ماین شده هر دو ارز بیت‌کوین و دوج کوین بیشتر است که خود گویای مورددار بودن آن است. همچنین امسال با شکایت بسیاری از هم‌وطنانمان که پول آن‌ها توسط این پروژه چپاول شده بود عاملین اصلی در خارج از کشور تحت تعقیب قضایی قرار گرفتند. البته سایت هنوز با پرداخت رمزارز به‌جای ریال کار خود را ادامه می‌دهد.

کینگ‌مانی

این کوین که توسط یکی از معتبرترین شرکت‌های بازاریابی، یعنی نتورک ایران بادران طراحی شده، پانزی اسکم نیست اما دارای خواص یک شت‌کوین است. از جمله وعده‌های فراوان آن، رقابت با بیت‌کوین بدون هیچ‌گونه گیت‌هاب و وایت‌پیپری فقط با ۷ صفحه و بدون هیچ‌گونه توضیحات فنی است! در وایت‌پیپر این پروژه، عرضه را این‌گونه توضیح داده است که سالیانه ۷۰۰ میلیون کوین توسط پروژه جهت سوددهی به عملیات بازاریابی پرداخت می‌شود. از آنجا که قیمت هر چیزی با میزان عرضه آن رابطه مستقیم دارد، اگر ارزی ۷۰۰ میلیون عرضه سالانه داشته باشد حتی اگر به رتبه‌های بالای بازار برسد نمی‌تواند قیمتی بیشتر از یک دلار داشته باشد. این درحالی‌ست که این پروژه قیمت هر ارز را در کیف پولش برای فروش با ۱۴ دلار شروع کرد و تا ۱۸۰ دلار هم افزایش داد.

همچنین پروژه خود را سویسی معرفی کرده اما ۸۰ درصد ترافیک آن در سایت آلکسا متعلق به کاربران کشور ماست. در ضمن این ارز فقط به‌وسیله لیدرهای شرکت بادران بازاریابی و تبلیغ می‌شود.

پروژه doubleway

این یک پروژه پانزی اسکم است که با وعده پرداخت ۰.۰۸ اتریوم پاداش به ازای هر رفرال به وسیله قرارداد هوشمند، سعی در جذب سرمایه کاربران کرده و با این عناوین که شما با افزایش مقدار سرمایه خود می‌توانید سطح پاداش رفرال خود را بالا ببرید، کاربران را به سرمایه‌گذاری بیشتر ترغیب می‌کند، ولی درنهایت به‌جز پرداخت سود از پول سرمایه‌گذاران به لیدرها چیزی نیست و ادامه‌دهنده راه بقیه پروژه‌های پانزی اسکم است. تنها تفاوت این پروژه آن است که با تبلیغات گسترده با استفاده از نام قرارداد هوشمند و بلاک چین اتریوم و باینری آپشن، سعی در بزرگ‌نمایی پروژه خود دارد؛ درست همان مسیری که قبلاً e2c طی کرده بود.

پروژه پای

این پروژه یک کلاه‌برداری است که با وعده تنها کوین قابل ماین با موبایل که قابلیت رقابت با بیت‌کوین را دارد خلق شده که اخیراً در ایران و در میان کاربران موبایل بسیار کاربر جذب کرده است. روش کار به این صورت است که با وعده ماین با موبایل، کاربران را ترغیب به نصب اپلیکیشن کرده و سپس به آن‌ها لینک رفرالی جهت زیرمجموعه‌گیری برای بالا بردن پاداش استخراج می‌دهد. کاربران باید توجه کنند که کوین‌های قابل ماین با موبایل در این بازار سالهاست که وجود دارند و این یک ویژگی خاص نیست، مانند کوین‌های enq و etn.

در ادامه به کاربران اعلام می‌کند که با خرید توکن ما در آپ موبایل، سطح خود را جهت پاداش ماینینگ بالا ببرید و از این طریق شروع به جذب سرمایه از مردم می‌کند. این ارز یک شت‌کوین است که ارزش کاربردی نداشته و توکنومیک آن ریزش‌های بالای قیمتی را در پیش دارد و با روش‌های زیرکانه سعی در جذب سرمایه از طریق زیرمجموعه‌گیری و هرمی و تفاوت‌های طرح پانزی و هرمی پانزی دارد.

نتیجه‌گیری

با رشد کاربران جامعه رمزارزها، هر روزه شاهد تعداد بیشتری از پروژه‌های اسکم هستیم که سعی در چپاول پول سرمایه‌گذاران دارند. اصول اولیه یک پروژه اسکم به دو بخش پانزی‌ها و شت‌کوین‌ها تقسیم می‌شوند. شناسایی یک طرح پانزی ساده است چون ویژگی مشترک همه آن‌ها پرداخت سود ماهیانه یا روزانه و پاداش رفرال است. شت‌کوین‌های دارای ریسک بالای سرمایه‌گذاری چون کینگ‌مانی و پای نیز با وعده‌ها و دروغ‌ها و بدون پشتوانه علمی و عملی وارد بازار می‌شوند و سرمایه مردم را به باد می‌دهند.

باید توجه داشت که شناخت این پروژه‌ها کار یک متخصص است و از همه سرمایه‌گذاران تقاضا داریم قبل از سرمایه‌گذاری در هر زمینه‌ای با یک متخصص باسابقه و معتبر مشورت کنند تا اتفاقی که برای سرمایه‌گذاران پروژه‌های اسکم foin و e2c افتاد تکرار نشود.

شرکت های پانزی

طرح پانزی (Ponzi) نوعی تقلب است که سرمایه گذاران را فریب می‌دهد و با سرمایه از سرمایه گذاران جدیدتر به سرمایه گذاران قبلی سود می‌پردازد.
این طرح منجر به این می‌شود که قربانیان به این نتیجه برسند که سود حاصل از فعالیت مشاغل قانونی (به عنوان مثال فروش محصول و / یا سرمایه‌گذاری‌های موفق) حاصل می‌شود، و آن‌ها هنوز از اینکه سرمایه گذاران دیگر منابع مالی هستند آگاهی ندارند.
یک طرح Ponzi می‌تواند توهم یک تجارت پایدار را حفظ کند به شرطی که سرمایه گذاران جدید همکاری کنند.

برخی از اولین حوادث ثبت شده برای مطابقت با تعریف مدرن طرح پونزی از سال ۱۸۶۹ تا ۱۸۷۲ توسط آدل اسپیتزدر در آلمان و سارا هاو در ایالات متحده در دهه ۱۸۸۰ از طریق «سپرده بانوان» انجام شد. هاو به مشتریان خود فقط ۸ درصد نرخ سود ماهیانه ارائه می‌دهد و سپس پولی را که زنان سرمایه‌گذاری کرده بودند به سرقت می‌برد. سرانجام او کشف شد و سه سال در زندان بود.
طرح پونزی نیز قبلاً در رمان‌ها توصیف شده بود. رمان چارلز دیکنز در سال ۱۸۴۴ مارتین چازولویت و رمان کوچک او در سال ۱۸۵۷ هر دو از چنین طرحی برخوردار هستند.
در دهه ۱۹۲۰، چارلز پونزی این طرح را انجام داد و به دلیل پول هنگفتی که در اختیار گرفت، در سراسر ایالات متحده مشهور شد. طرح اصلی وی مبتنی بر داوری قانونی کوپن‌های پاسخ بین المللی برای تمبرهای پستی بود، اما او به زودی شروع به هدایت پول سرمایه گذاران جدید برای پرداخت به سرمایه گذاران قبلی و به خودش کرد. برخلاف طرح‌های مشابه قبلی، Ponzi تحت پوشش مطبوعاتی قابل توجهی هم در ایالات متحده و هم در سطح بین المللی قرار گرفت.

مشخصات:

به طور معمول، طرح‌های پانزی به سرمایه‌گذاری اولیه و قول بازدهی بالاتر از حد متوسط نیاز دارند.
آن‌ها از لباسهای مبهم کلامی مانند «معاملات آتی پرچین»، «برنامه‌های سرمایه‌گذاری با بازده بالا» یا «سرمایه‌گذاری در خارج از کشور» برای توصیف استراتژی درآمد خود استفاده می‌کنند. معمولاً بهره بردار از کمبود دانش یا صلاحیت سرمایه گذار سواستفاده می‌کند، یا گاهی ادعا می‌کند که از استراتژی اختصاصی و مخفی سرمایه‌گذاری برای جلوگیری از دادن اطلاعات در مورد طرح استفاده می‌کند.
پیش فرض اصلی طرح پانزی «سرقت از پیتر برای پرداخت پول» است. در ابتدا، اپراتور بازده بالایی را برای جلب سرمایه گذاران فعلی برای سرمایه‌گذاری بیشتر می‌پردازد. وقتی سایر سرمایه گذاران شروع به مشارکت می‌کنند، تأثیر آبشار شروع می‌شود. برنامه ریز به جای سود واقعی، از سرمایه‌گذاری شرکت کنندگان جدید به سرمایه گذاران اولیه می‌پردازد.
غالباً، بازده بالا سرمایه گذاران را ترغیب می‌کند تا پول خود را در این طرح بگذارند، به طوری که اپراتور مجبور به پرداخت هزینه‌های زیادی به سرمایه گذاران نیست. اپراتور به سادگی بیانیه‌هایی را ارسال می‌کند که نشان می‌دهد چه مقدار درآمد کسب کرده اند، که این فریب را حفظ می‌کند که این طرح یک سرمایه‌گذاری با بازده بالا است. سرمایه گذاران در یک طرح پانزی (Ponzi) حتی ممکن است هنگام تلاش برای بدست آوردن پول خود از سرمایه‌گذاری با مشکلاتی روبرو شوند.
اپراتورها همچنین سعی می‌کنند با ارائه برنامه‌های جدید به سرمایه گذاران در جایی که نمی‌توان در ازای بازده بالاتر، پول برای مدت زمان مشخصی برداشت تفاوت‌های طرح پانزی و هرمی کرد، برداشت را به حداقل برسانند. اپراتور جریان‌های نقدی جدیدی را می‌بیند زیرا سرمایه گذاران نمی‌توانند پول را منتقل کنند. اگر چند سرمایه گذار بخواهند پول خود را مطابق با شرایط مجاز برداشت کنند، درخواست‌های آن‌ها معمولاً به سرعت پردازش می‌شود، این توهم را به سایر سرمایه گذاران می‌دهد که صندوق حلال و از نظر مالی سالم است.
طرح‌های پانزی گاهی اوقات به عنوان وسایل نقلیه مشروع سرمایه‌گذاری آغاز می‌شوند، مانند صندوق‌های تامینی که اگر به طور غیر منتظره‌ای ضرر کنند یا نتوانند به طور قانونی بازده مورد انتظار را بدست آورند، می‌توانند به راحتی به یک طرح از نوع پانزی تبدیل شوند. اپراتورها به جای اعتراف به‌عدم موفقیت خود در برآورده کردن انتظارات، بازدهی کاذب ایجاد می‌کنند یا گزارش‌های حسابرسی تقلبی تولید می‌کنند، و سپس عملیات به عنوان یک طرح پانزی در نظر گرفته می‌شود.
طیف گسترده‌ای از وسایل نقلیه و استراتژی‌های سرمایه گذاری، معمولاً قانونی، اساس طرح‌هایپانزی قرار گرفته اند. به عنوان مثال، آلن استنفورد از گواهی سپرده بانکی برای کلاهبرداری ده‌ها هزار نفر استفاده کرد. گواهی‌های سپرده معمولاً ابزارهای کم خطر و بیمه‌ای هستند، اما گواهی‌های سپرده استنفورد تقلبی بودند.

پرچم‌های قرمز:

طبق کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده (SEC)، بسیاری از طرح‌های پانزی ویژگی‌های مشابهی دارند که باید «پرچم‌های قرمز» برای سرمایه گذاران باشد.
علائم هشدار دهنده شامل:
•سرمایه‌گذاری بالا با ریسک کم یا بدون خطر بازدهی دارد. هر سرمایه‌گذاری دارای درجاتی از ریسک است و سرمایه‌گذاری‌هایی که بازده بالاتری دارند معمولاً ریسک بیشتری دارند. هر فرصت سرمایه‌گذاری «تضمینی» اغلب مشکوک تلقی می‌شود.
•بازدهی بیش از حد سازگار. ارزش سرمایه‌گذاری به مرور زمان بالا و پایین می‌شود، به ویژه آن‌هایی که بازده بالقوه بالایی دارند. سرمایه‌گذاری که بدون توجه به شرایط کلی بازار همچنان به طور منظم بازده مثبت ایجاد کند مشکوک تلقی می‌شود.
•سرمایه‌گذاری‌های ثبت نشده طرح‌های پانزی به طور معمول شامل سرمایه‌گذاری‌هایی است که در SEC یا تنظیم کننده‌های ایالتی ثبت نشده است. ثبت مهم است زیرا دسترسی سرمایه گذاران به اطلاعات کلیدی در مورد مدیریت، محصولات، خدمات و امور مالی شرکت را فراهم می‌کند.
•فروشندگان غیرمجاز. قوانین اوراق بهادار فدرال و ایالتی ایجاب می‌کند که متخصصان سرمایه‌گذاری و شرکت‌هایشان مجوز یا ثبت نام کنند.
بیشتر طرح‌های پانزی شامل افراد غیرمجاز یا شرکت‌های ثبت نام نشده است، معدود مواردی که معمولاً خودروهای سرمایه‌گذاری فوق الذکر هستند که به عنوان عملیاتی مشروع کار خود را آغاز کردند اما نتوانستند بازده مورد انتظار را بدست آورند.
•استراتژی‌های پنهانی یا پیچیده. سرمایه‌گذاری‌هایی که قابل درک نیستند یا اطلاعات کاملی نمی‌دهند.
•مسائل مربوط به کارهای اداری، در مورد اینکه چرا مشتریان نمی‌توانند اطلاعات راجع به یک سرمایه‌گذاری بررسی کنند، بهانه‌هایی آورده می‌شود.
همچنین، اشتباهات و ناسازگاری‌های صورت حساب اغلب نشانه‌هایی است که وجوه را طبق وعده سرمایه‌گذاری نمی‌کنند.

باز کردن یک طرح پانزی (ponzi):

از نظر تئوری حداقل برای نهادهای خاصی که به عنوان طرح پانزی فعالیت می‌کنند غیرممکن است که در نهایت از نظر مالی «موفق» شوند، حداقل تا زمانی که یک طرح پانزی همان چیزی نبود که مروجین در ابتدا قصد داشتند آن را عملی کنند. به عنوان مثال، یک صندوق تامینی ناکام در گزارش بازده کلاهبرداری می‌تواند اعداد گزارش شده خود را «خوب» کند، به عنوان مثال با انجام یک سرمایه‌گذاری با ریسک بالا موفق، بعلاوه اگر گردانندگان چنین طرحی با احتمال همراهی قریب الوقوع سقوط روبرو هستند.
بویژه با وسایل نقلیه سرمایه‌گذاری با نظم و نظارت کمی مانند صندوق‌های تامینی، در غیاب افشاگر و یا همراه با اقدامات غیرقانونی، کشف هرگونه محتوای جعلی در گزارش‌ها اغلب دشوار است مگر اینکه ماشینهای سرمایه‌گذاری در نهایت سقوط کنند.

به طور معمول، یک طرح پانزی معمولاً به یک یا چند دلیل زیر متلاشی می‌شود:

۱_اپراتور با از دست دادن تمام سرمایه باقیمانده، ناپدید می‌شود، زیرا بازدهی که باید پرداخت شود بیش از سرمایه‌گذاری‌های جدید است، زیرا این در حالی است که سرمایه موجود در حداکثر حد خود خواهد بود.
۲_از آنجا که این طرح برای تأمین بازده بالاتر به جریان مداوم سرمایه‌گذاری نیاز دارد، در صورت کند شدن تعداد سرمایه گذاران جدید، این طرح سقوط می‌کند زیرا اپراتور دیگر نمی‌تواند بازده وعده داده شده را پرداخت کند (هرچه بازده بالاتر باشد، خطر طرح پانزی بیشتر در حال فروپاشی خواهد بود) چنین بحران‌های نقدینگی اغلب وحشت ایجاد می‌کنند، زیرا افراد بیشتری شروع به درخواست پول خود می‌کنند، شبیه به یک بانک.
۳_نیروهای بازار خارجی، مانند کاهش شدید اقتصاد، اغلب می‌توانند سقوط یک طرح پانزی را تسریع کنند (به عنوان مثال، رسوایی سرمایه‌گذاری مادوف در رکود بازار ۲۰۰۸)، زیرا آن‌ها اغلب باعث می‌شود بسیاری از سرمایه گذاران اقدام به برداشت بخشی یا همه وجوه آن‌ها زودتر از آنچه در نظر داشتند بود.

طرح‌های مشابه:

طرح هرمی نوعی تقلب است که از برخی جهات شبیه به طرح پانزی است، همانطور که بر اعتقاد، اشتباه به یک واقعیت مالی وجود ندارد، از جمله امید به نرخ بازده بسیار بالا. با این حال، چندین ویژگی این طرح‌ها را از طرح‌های پانزی متمایز می‌کند:
۱_در یک طرح Ponzi، schemer به عنوان یک «مرکز» برای قربانیان عمل می‌کند، و با همه آن‌ها به طور مستقیم در تعامل است. در یک طرح هرمی، افرادی که شرکت کنندگان اضافی را جذب می‌کنند، مستقیماً سود می‌برند. عدم جذب معمولاً به معنای‌عدم بازگشت سرمایه است.
۲_یک طرح پانزی ادعا می‌کند که به برخی از رویکردهای سرمایه‌گذاری باطنی متکی است و اغلب باعث جذب سرمایه گذاران می‌شود، در حالی که طرح‌های هرمی صریحاً ادعا می‌کنند که پول جدید منبع پرداخت سرمایه‌گذاری اولیه خواهد بود.
۳_یک طرح هرمی معمولاً خیلی سریعتر فرو می‌ریزد زیرا برای حفظ آن به شرکت کنندگان نیاز به افزایش تصاعدی دارد، در مقابل، طرح‌هایپانزی می‌توانند (حداقل در کوتاه مدت) صرفاً با ترغیب بیشتر شرکت کنندگان موجود برای سرمایه‌گذاری مجدد پول خود، با تعداد نسبتاً کمی شرکت کننده جدید، زنده بمانند.
ارزهای رمزنگاری شده توسط کلاهبرداران که اقدام به تولید نسل جدیدی از طرح‌های پانزی می‌کنند، به کار گرفته شده است. به عنوان مثال، سو استفاده از پیشنهادات اولیه سکه یا «ICO» در بستر بلاکچین Ethereum یکی از این روش‌ها بوده است که معروف به «Ponzis هوشمند» می‌باشد.
حباب‌های اقتصادی نیز شبیه به یک طرح پانزی است به این دلیل که یک شرکت کننده با کمک‌های یک شرکت کننده بعدی تا سقوط اجتناب ناپذیر پرداخت می‌شود. حباب شامل افزایش روزافزون قیمت‌ها در بازار آزاد است (به عنوان مثال سهام، مسکن، ارز رمزنگاری شده یا شرکت می‌سی سی پی) که در آنجا قیمت‌ها افزایش می‌یابد زیرا خریداران پیشنهاد بیشتری می‌دهند، زیرا قیمت‌ها در حال افزایش است. گفته می‌شود که حباب‌ها اغلب بر اساس «احمق بزرگتر» ساخته می‌شوند.
۴_در اکثر حباب‌های اقتصادی، هیچ فرد یا گروه واحدی وجود ندارد که ارزش ذاتی را اشتباه بیان کند. یک استثنا common معمول یک طرح پامپ و دامپ است (که معمولاً شامل خریداران و دارندگان سهام ناچیز معامله می‌شود)، که در مقایسه با انواع دیگر حباب ها، اشتراکات بیشتری با طرح پانزی دارد.
۵_طرح‌های پانزی معمولاً هنگامی که مقامات آن‌ها را کشف می‌کنند منجر به اتهامات کیفری می‌شود، اما به غیر از طرح‌های پامپ و تخلیه، حباب‌های اقتصادی معمولاً شامل فعالیت غیرقانونی یا حتی سوء نیت هیچ یک از شرکت کنندگان نمی‌شود. قوانین تنها در صورتی نقض می‌شود که کسی حباب را با آگاهانه و عمداً بیان نادرست واقعیت‌ها برای باد کردن ارزش یک کالا (مانند طرح پامپ و تخلیه) تداوم دهد. حتی در صورت بروز این امر، عمل نادرست (و به ویژه فعالیت مجرمانه) اغلب بسیار دشوارتر است.
۷_کالاهایی که در یک حباب اقتصادی معامله می‌شوند به احتمال زیاد ارزش ذاتی دارند که ارزش قابل توجهی از قیمت بازار را دارد. بنابراین، به دنبال سقوط حباب اقتصادی (به ویژه کالایی در کالاهایی مانند املاک و مستغلات)، اقلام تحت تأثیر اغلب ارزش خود را حفظ می‌کنند، در حالی که سرمایه‌گذاری که بخشی از طرح پانزی است، معمولاً بی‌ارزش (یا بسیار نزدیک به بی‌ارزش) خواهد بود. از طرف دیگر، به دست آوردن منابع مالی برای بسیاری از اقلامی که به صورت متداول تهیه می‌شوند، بسیار آسان‌تر است
یک طرح پانزی که در نهایت با فرار اپراتور خاتمه می‌یابد، مشابه کلاهبرداری خروج است. تفاوت اصلی این است که کلاهبرداری خروج شامل هیچ نوع وسیله نقلیه سرمایه‌گذاری با بازده وعده داده شده همراه نیست. در عوض، کلاهبرداران خروج یا هزینه کالایی را که هرگز حمل نمی‌کنند قبول می‌کنند.

جامعه و فرهنگ:

وزنه برداران اغلب از اصطلاح پانزی با اشاره به طرحی از تمرینات قدرتی استفاده می‌کنند که در آن ورزشکاران برای به حداکثر رساندن تنش عضلانی، تمریناتی با وزن کم کم (که به آن‌ها قطره می‌گویند) نیز انجام می‌دهند. چنین تمریناتی برای فراخوانی تصاویر هرم در نظر گرفته شده است، زیرا وزنه بردار به تدریج اندازه پشته وزن آن‌ها را به همان روشی که هرم به سمت بالا رشد می‌کند، کاهش می‌دهد. این کاربرد Ponzi این اصطلاح را با یک طرح هرمی مرتبط می‌کند.

طرح پانزی چیست؟ | پنج مورد از بزرگترین پانزی های کریپتو

افیکس کار: کریپتو مملو از فرصت است، اما سرمایه گذاری در این بازار جدید نیازمند دقت می باشد. سرمایه گذاران معمولی کریپتو به خوبی می دانند ماهیت نوآورانه فناوری کریپتو و بلاکچین می‌تواند بازده سرمایه‌گذاری بالایی را به‌ویژه برای بخش‌هایی که در آینده‌ای نزدیک مورد پذیرش قرار می گیرند، به تفاوت‌های طرح پانزی و هرمی ارمغان آورد.

منطق پشت این کلاهبرداری ها، نوسانات قیمت دارایی های دیجیتال و پیچیدگی های ذاتی فناوری زیربنایی آن هاست. این فاکتورها می تواند به سرمایه گذاران شیوه های سرمایه گذاری کریپتو غیر واقعی و مبهم ارائه نماید.

بنابراین، هنگام ابداع روشی برای کلاهبرداری از سرمایه گذاران اغلب دارایی های دیجیتال را در نظر می گیرند. زیرا هنوز بوجود تفاوت‌های طرح پانزی و هرمی آمدن بیت کوین بعدی و اصول اولیه بنیادی تکنولوژی کریپتو ناشناخته است.

در این مقاله به پنج مورد از بدنام ترین طرح حای پانرزی کریپتو اشاره خواهیم کرد. بعلاوه، نشان می دهیم که چگونه بازیگران پشت پرده از نوسانات، پیچیدگی و جذابیت های جدید کریپتو استفاده می کنند.

طرح پانزی کریپتو چیست؟

با استاند به سایت کوین مارکت کپ، طرح پانزی معمولاً یک کلاهبرداری سرمایه گذاری پیچیده است که برای جذب سرمایه گذاران با وعده ایجاد نرخ های بالا و سریع از طرف شرکت های غیر مجاز طراحی می شود. اغلب اوقات، شرکت بر دریافت پول از سرمایه گذاران جدید و توزیع آن به حامیان قبلی تمرکز می کند. به این بهانه که این پول، سود حاصل از یک فعالیت سرمایه گذاری قانونی است. در نهایت، زمانیکه جریان سرمایه گذاری های جدید متوقف می شود، چنین سیستمی از هم می پاشد.

در مورد طرح پانزی کریپتو، کلاهبرداران به راه اندازی شرکت‌های کریپتو غیر واقعی اقدام می‌کنند. همچنین، سرمایه‌گذاران را با داستان‌های مختلف و آمارهای نادرست فریب می دهند. برای کسانیکه نمی دانند کریپتو واقعاً چگونه عمل می کند تفاوت‌های طرح پانزی و هرمی یا شیفته پتانسیل دارایی های دیجیتال برای ایجاد بازده سرمایه گذاری شده اند، کسب سودهای غیر واقعی تا حدودی آسان تر است.

توجه داشته باشید که تاریخچه طرح های پانزی به قرن نوزدهم باز می گردد. با این وجود، این عملیات غیرقانونی را چارلز پانزی، یک کلاهبردار ایتالیایی، در اوایل دهه 1920 ابداع کرد. اگرچه طرح‌های پانزی همراه با پیشرفت‌های تکنولوژیک تکامل یافته‌است، اما اغلب با پرچم‌های قرمز خاصی، مشخص می‌شوند:

• وعده بازده سرمایه گذاری سریع و بدون ریسک، بدون توجه به شرایط بازار
• ارائه توضیحات پیچیده برای مدل های سرمایه گذاری یا فعالیت های تجاری با هدف چنین طرح هایی
• عدم دسترسی به اسنادی که می تواند مشروعیت و وجود این تجارت و سرمایه گذاری را تأیید کند

متأسفانه، اپراتورهای طرح پانزی می دانند که چگونه این پرچم های قرمز را پنهان کرده و احساسات سرمایه گذاران را دستکاری کنند. به همین دلیل است که طرح‌های پانزی جدید، تا به امروز برای یک قرن کامل، به رشد خود ادامه می‌دهند.

آیا طرح های پانزی با طرح های هرمی متفاوت است؟

یک طرح هرمی شبیه به یک طرح تفاوت‌های طرح پانزی و هرمی پانزی است. زیرا این سیستم برای پرداخت سود به سرمایه گذاران قبلی به جریان سرمایه گذاری های جدید متکی است. تنها تفاوت طرح پانزی این است که خود به عنوان یک سرمایه گذاری قانونی با ارائه خدمات یا فروش محصولات، سود ایجاد می کند. برخلاف آن، طرح‌های هرمی سودآوری طرح را به عملکرد یک شرکت نسبت نمی‌دهند.

بزرگترین طرح های کریپتو پانزی در تاریخ

وان کوین OneCOin

وان کوین طولانی ترین طرح پانزی می باشد که تاکنون در این صنعت مشاهده شده است. این طرح توسط کلاهبردار بلغاری روجا ایگناتوا، مستعار به ملکه کریپتو ابداع شد و توانست بین سال‌های 2014 تا 2019 سرمایه‌گذاران زیادی را جذب کند.

گفته می شود که در این دوره طرح پانزی وان کوین، به عنوان قاتل بیتکوین توانسته 5.8 میلیارد دلار از سرمایه گذاران، کلاهبرداری کند. در زیر مجموعه این سرمایه‌گذاری، یک طرح بازاریابی چند سطحی وجود داشت که هر بار عضو جدیدی به سرمایه‌گذاران اضافه می شد، پول نقد و وان کوین پاداش می داد. مشکل به خودی خود استراتژی بازاریابی نبود، بلکه این واقعیت بود که وان کوین برای خود بلاکچینی نداشت. بنابراین،سرمایه‌گذاران وان کوین، یک رمزارز بی‌ارزش در دست داشتند که توسط فناوری دارایی دیجیتال پذیرفته شده، پشتیبانی نمی‌شد.

پس از سال‌ها هشدار به سرمایه‌گذاران نسبت به سرمایه‌گذاری در وان کوین، دولت آمریکا در نهایت این شرکت را به کلاهبرداری متهم کرد. با این وجود، در همان زمان، خود ایگناتوا ناپدید شد.

بیت کانکت Bitconnect

یکی دیگر از طرح های مهم پانزی رمزارز، بیت کانکت بود که در سال 2016 به عنوان یک راه حل وام دهی بیت کوین راه اندازی شد. این طرح بازده ماهانه 40 درصدی ارائه می داد. اپراتورها توسعه دهندگان ناشناخته ای بودند که توسط فردی به نام ساتائو ناکاموتو که مشخصاً یک نام مستعار است، رهبری می شدند.

سرمایه گذاران باید توکن های بیت کانکت BCC را خریداری کرده، در پلتفرم ذخیره می کردند و منتظر می شدند تا ربات های معامله از این وجوه ذخیره شده در معاملات استفاده نمایند.

شریک بنیانگذار اتریوم، ویتالیک بوترین به همراه مایک نواگراتز و چارلی لی از اولین چهره های برجسته ای بودند که از بازگشت سود ناپایدار وعده داده شده بیت کانکت انتقاد کردند.

طولی نکشید که این طرح توجه دولت بریتانیا را به خود جلب کرد. در نهایت، مقامات آمریکایی بیت کانکت را یک طرح پونزی اعلام کردند و در سال 2018 از آن خواستند که فعالیت های خود را متوقف کند. متعاقباً، قیمت BCC تا 90 درصد سقوط کرد و باعث شد سرمایه گذاران مجموعاً بیش از 3.5 میلیارد دلار سرمایه از دست بدهند.

پلاس توکن PlussToken

پلاس توکن یکی از جدیدترین و بزرگترین طرح های پانزی می باشد که تا به حال در دنیای کریپتو وجود داشته است. این کلاهبرداری بخش زیادی از کمپین بازاریابی خود را از طریق برنامه پیام‌رسان چینی، وی چت با جذب سرمایه گذارانی که به دنبال سود ماهیانه 10 تا 30 درصدی هستند، ساخته بود.

پلاس توکن، بیش از 3 میلیون سرمایه گذار از چین، کره جنوبی و ژاپن جذب کرد. در کل، مدل کسب و کار پروژه حول محور سواد کریپتو و خدمات کیف پول دیجیتال بود. در نهایت، کلاهبرداران سرمایه گذاران را متقاعد کردند تا با خرید توکن این پروژه همان پلاس توکن، درآمد خود را افزایش دهند.

پس از یکسال سوء استفاده از سرمایه گذاران، تیم پلاس توکن طرح خود را در سال 2019 تعطیل کرد. با ارزهای دیجیتال به ارزش 3 میلیارد دلار از این طرح خارج شد. مانند بسیاری از طرح های پانزی، مقامات موفق شدند چندین تن از مسئولین اصلی این طرح را دستگیر کنند. پس از آن، دولت چین 4 میلیارد دلار رمزارز مربوط به این طرح کلاهبرداری را مصادره کرد. با این وجود، به نظر می رسد که همه افراد درگیر ردیابی نشدند. زیرا نهادهای ناشناس در سال 2020 برخی از وجوه سرقت شده را برداشت کردند.

گین بیت کوین GainBitcoin

در سال 2019، گِین بیت کوین به عنوان یک راه حل استخراج با وعده ایجاد بازده ماهانه 10 درصد به مدت 18 ماه ظاهر شد. هر چقدر هم که مضحک به نظر برسد، اما این پروژه کمتر از 300 میلیون دلار سرمایه از سوی سرمایه گذاران هندی جذب کرد. در سال 2017، مشخص شد که این طرح نه با تجهیزات فیزیکی و نه با عملیات استخراج، پشتیبانی نمی شود. خوشبختانه، آمیت بهاردواج در سال 2018 به اتهام کلاهبرداری از بیش از 8000 سرمایه گذار دستگیر شد. به نظر می رسد که این پرونده به پایان رسیده و بعید است که سرمایه گذاران خسارات را جبران کنند.

ماینینگ مَکس Mining Max

مانند گین بیت کوین، ماینینگ مکس نیز از یک سرمایه گذاری به ظاهر به منظور استخراج، برای پنهان کردن ماهیت واقعی عملیات غیر قانونی خود استفاده کرد.

این پلتفرم به سرمایه گذاران وعده داد راهی برای سرمایه گذاری بر روی تبلیغات گسترده رمزارزها ایجاد کند. ماینینگ مکس ایده شرکت در یک اکوسیستم ماینینگ چند رمزارزی را مطرح کرد که پتانسیل ایجاد بازده بالا را داشت. با این وجود، درست مانند هر طرح پانزی کریپتو دیگر، بیشتر مدل کسب و کار متکی به کمپین های بازاریابی سنگین با هدف جذب سرمایه گذاری های جدید بود.

در مجموع، ماینینگ مکس بیش از 18000 سرمایه گذار را در 54 کشور جذب کرد. در آن زمان، از 250 میلیون دلار جمع آوری شد. از این رقم تنها 70 میلیون دلار صرف خرید سخت افزار ماینینگ شد. باقیمانده پول برای تامین مالی کمپین بازاریابی Mining Max و همچنین سبک زندگی لاکچری اعضای تیم آن استفاده شد. اگرچه چندین مظنون مرتبط با این کلاهبرداری دستگیر و متهم شدند، رئیس، نایب رئیس و سایر همدستان این تیم همچنان آزاد هستند.

سخن پایانی

با توجه به طرح های مختلف پانزی کریپتو می توان دریافت که این نوع کلاهبرداری ها از فقدان آموزش و سواد کافی در حوزه کریپتو، جذابیت فضای کریپتوکارنسی به عنوان یک فناوری جدید و همچنین شهرت آنها به دلیل نوسانات و سودآوری تغذیه می شوند.

نکته مهم دیگری که بسیار توصیه می شود این است که هر زمان به فرصت های سرمایه گذاری در کریپتو برخوردید، حتماً بررسی های لازم را انجام دهید. مراقب پرچم های قرمز باشید و با احتیاط عمل کنید تا قربانی کلاهبرداری سرمایه گذاری ها نشوید.